نوزادي به ۲۸ روز اول زندگي اطلاق مي شود كه به دلايل زير حائز اهميت مي باشد: مراقبت نوزادي
دوران نوزادي به ۲۸ روز اول تولد اطلاق مي شود كه به دلائل زير حائز اهميت ميباشد :
۱-بخش مهمي از مرگهاي كودكان در سال اول زندگي مخصوصاّ در دوران نوزادي رخ مي دهد .
۲-مقاومت بدن نوزاد در برابر سرماو گرما و ميكروبهاي بيماريزا كمتر از افراد بزرگسال است .
۳-نوزاد قادر به مراقبت از خود نيست و بايد اورا از خطر بيماري حفظ كرد .
۴-چون پس از تولد ، محل زندگي نوزاد از داخل رحم مادر به دنياي بيرون تغيير پيدا مي كند ، مدتي طول مي كشد تا نوزاد به زندگي جديد خود عادت كند.
***مراقبتهاي نوزاد بعد از تولد :
۱-براي حفظ درجه حرارت بدن نوزاد بايد درجه حرارت اتاق ۲۵ تا ۲۸ درجه و هواي اتاق تازه باشد .
۲-در اتاقي كه نوزاد نگهداري مي شود ، بايد با بستن در و پنجره از جريان سريع هوا يا كوران جلوگيري كرد.
۳-كهنه و ملافه هاي خيس را بايد فوري عوض كرد .
۴- نوزاد را نبايد روي سطح سرد مثل ملافه يا ترازوي سرد گذاشت چون خيلي زود حرارت بدنش را از دست مي دهد .( براي فهميدن حرارت بدن نوزاد ، پاهاي او را لمس مي كنيم . سرد بودن پاهاي نوزاد نشان مي دهد كه درجه حرارت بدن نوزاد پائين است .
۵-داغ شدن بدن نوزاد نيز خطرناك است . نبايد او را در معرض مستقيم خورشيد از پشت شيشه ، كنار شوفاژ يا بخاري يا زير كرسي گذاشت يا لباس زياد از حد به او پوشاند.
۶- نوزاد را بايد بعد از ۴ تا ۶ ساعت پس از تولد حمام كرد ( بجز نوزادان كم وزن و بد حال ).بهتر است حمام كردن نوزاد حاقل سه روز يكبار باشد . نكات لازم در مورد حمام كردن نوزاد به شرح ذيل ميباشد :
-نبايد نوزاد را با شكم پر حمام كرد .، نوزاد گرسنه هم به دليل بي قراري از حمام كردن جلوگيري ميكند .
-نوزاد را بايد در اتا قي حمام كرد كه گرم باشد و جريان تند هوا نداشته باشد .
– آبي كه براي حمام نوزاد استفاده ميشود بايد سالم و ولرم باشد . براي امتحان كردن آب بايد بجاي دست از آرنج استفاده كرد .
– ۷-بند ناف نوزاد مي تواند محل ورود ميكروب باشد ، هرگز نبايد با وسايل آلوده ناف نوزاد را دستكاري كرد ، نبايد بند ناف را پانسمان كرد ، اگر بند ناف قرمز شد يا ترشح خوني يا چركي داشت بايد نوزاد را فوري نزد پزشك برد .
– ۸-براي كهنه كردن نوزاد از پارچه هاي با جنس نخي و كمي ضخيم استفاده شود ، كهنه را مرتب عوض كرده و با آب ولرم شسته و پس از خشك شدن لانها را اتو كرد .
– ۹-در مواردي كه نوزاد دچار سوختگي ادرار شده است اقدامات زير لازم مي باشد :
– او را مرتب با آب ولرم شستشو دهيد.
محل سوختگي را چرب كنيد .
**زردي:
ممكن است زردي فقط در چشم نوزاد ديده شود ويا علاوه بر چشم ، مخاط و پوست بدن نوزاد نيز زرد گردد . معمولا در اثر رسوب ماده رنگي به نام بيلي روبين در قسمتهاي مختلف بدن مانند چشم و پوست زردي ايجاد مي شود .زردي نوزادان بر حسب زمان بروز آن علل مختلف دارد . برخي نوزادان در هفته اول پس از تولد ( بين روز دوم تا پنجم ) زرد مي شوند وزردي آنها تا روز هفتم ادامه پيدا كرده و سپس كاهش مي يابد اين نوع زردي طبيعي است و مشكلي براي نوزاد بوجود نمي آورد .
در اين حالت تغذيه نوزاد با شير مادر بايد ادامه يافته براي اطمينان ، نوزاد توسط پزشك يا كاركنان بهداشتي معاينه شود، ادامه تغذيه نوزاد با شير مادر در اين مواقع نيز لازم است .
– نكته مهم : براي درمان زردي نوزاد از دادن هر نوع ماده غذائي غير از شير مادر ( مانند آب قند ، ترنجبين ،شير خشت )خودداري كنيد .
*اگر زردي همراه با علائم زير با شد خطرناك است :
-زردي روز اول
-در صورت منفي بودن گروه خون مادر و مثبت بودن گروه خون پدر .
-اگر فرزند قبلي مادر در اثر زردي فوت كرده باشد يا دچار عقب ماندگي شده باشد .
-اگر زردي شديد باشد ( كف دست و پا هم زرد شده باشد )
اگر زردي نوزاد همراه با خوب شير نخوردن ، تب و بيحالي باشد
) خودداري نمائيد .
**دفع مدفوع :
مدفوع نوزاد در ۸ تا ۲۴ ساعت اول تولد به صورت ماده سياه رنگ و چسبنده اي است كه در برخي نوزادان ممكن است تا ۵ روز بعد از تولد نيز ادامه يابد . اين ماده را بايد با پنبه خيس شده با آب گرم از مقعد و اطراف آن پاك كرد . دفع مدفوع نوزاد در طي روزهاي اول نظم خاصي ندارد و تا حدود زيادي بستگي به نحوه تغذيه نوزاد دارد . در تغذيه نوزاد با شير مادر ، مدفوع نوزاد شل و به رنگ سبز قهوه اي شده و گاهي داراي لخته هاي سفيد شير است . دفعات دفع مدفوع بستگي دارد به مقدار و دفعات شيري كه نوزاد مي خورد . در هفته هاي بعد ممكن است دفعات دفع مدفوع بيشتر شود به طوريكه نوزاد بعد از هر نوبت شير خوردن ، مدفوع دفع كند . مدفوع نوزاد در حالت عادي شل ،زرد يا سبز و بدون بو است .
*نكته مهم : چنانچه نوزاد تا ۴۸ ساعت اول بعد از تولد دفع مدفوع نداشته باشد ، به پزشك مراجعه كنيد.
**تغذيه با شير مادر :
مادر بايد نوزاد خود را بلا فاصله بعد از تولد به پستان خود بگذارد ، مگر اينكه وضع عمومي او يا نوزاد به عللي مساعد نباشد .
واكسيناسيون :
براي پيشگيري از بيماريهاي خطرناكي مثل كزاز . سياه سرفه و … ايمن سازي نوزادان در بدو تولد بسيار حياتي است .
تزريق ويتامين كا :
براي جلو گيري از خونريزي دوران نوزادي در بدو تولد به همه نوزادان ويتامين كا تزريق مي شود .
مراقبت از ناف نوزاد :
خشك شدن بند ناف نوزاد از همان روزهاي اول و دوم شروع مي شود . رنگ آن ابتدا زرد و سپس قهوه اي شده وبعد از يك تا دو هفته مي افتد در اين مدت و قبل از افتادن بند ناف لازم است :
– بند ناف و محل اتصال آن به بدن نوزاد تميز و خشك نگه داشته شود
– بند ناف در معرض هوا قرار گرفته و خشك شود .
– از گذاشتن هر گونه پوشش بر روي بند ناف خودداري شود.
– كهنه نوزاد زير بند ناف بسته شود .
– از دست كاري و قرار دادن مواد آلوده بر روي بند ناف اجتناب گردد . ضمناّ استفاده از الكل نيز توصيه نميشود زيرا الكل ، خشك شدن و جدا شدن بند ناف را به تاّخير مياندازد .گاهي در محل اتصال بند ناف به بدن نوزاد ، ترشح شيري رنگ و بي بو و يا يكي دو قطره خون خارج مي شود كه اهميتي ندارد.
**تجويز مولتي ويتامين يا ويتامين آ + د :
براي تاّ مين ويتامينهاي مورد نياز نوزاد از روز ۱۵ تولد با نظر پزشك قطره آ+ د تجويز مي شود .
*** رشد و نمو كودك :
** رشد : افزايش اندازه و طول اندامهاي بدن را گويند مثل :افزايش وزن ، افزايش قد ، افزايش دور سر ،طول بازوها ،طول باها و…
**تكامل : بيشرفت منظم در طول مسيري مداوم را گويند كه در اين مسير كودك مهارتها و رفتارهاي جديد تري ياد مي گيرد ، بعبارت ديگر تغيير در عملكرد كودك را تكامل گويند ، مثل :
نشستن ،خنديدن، راه رفتن ، كنترل ادرار و مدفوع و دندان در آوردن .
*** اندازه گيري شاخصهاي رشد :
**نحوه اندازه گيري وزن در كودكان :
اندازه گيري وزن بهترين شاخص رشد جسمي است ،اولين توزين بايد بلافاصله بعد از تولد صورت گيرد . معمولاّ براي وزن كردن كودكان از سه نوع ترازو استفاده مي شود .
-ترازوي ثابت يا رو ميزي
-آويزي
-عقربه اي يا كفي
در اندازه گيري وزن كودكان با ترازوي رو ميزي به نكات زير بايد توجه داشت :
– ترازو در روي ميز و محل مطمئني قرار داده شود .
– از مادر بخواهيد لباسهاي كودك را كم كند و چنانچه اتاق سرد باشد در بيرون آوردن لباسهاي كودك بايد احتياط كرد چون ممكن است سرما بخورد .
– پارچه تميز ونرم و يا كاغذ تميزي را روي كفه ترازو قرار دهيد و كودك را روي آن بخوابانيد .
– از تعادل ترازو مطمئن شويد وزنه بايد روي عدد صفر قرار گيرد ، اغلب ترازوها دگمه با پيچي دارند كه با آن ترازو را تنظيم مي كنند.
– كودك را به كمك مادر و به آهستگي و با احتياط بر روي ترازو قرار دهيد و از مادر بخواهيد كه كاملاّ نزديك كودك ايستاده و با او مشغول صحبت شود چون نوزادان و اطفال تحرك زيادي دارند مواظب باشيد كه از روي ترازو به خارج پرت نشويد .
*توجه :
در اين مرحله به منظور دقت در توزين كودك توجه داشته باشيد كه ترازو به محلي تكيه نداشته باشد و بهورز يا مادر براي ثابت نگه داشتن كودك با دست به ترازو فشار نياورند .
-با حركت دادن وزن به طرف چپ و راست تعادل را بدست آوريد . بعضي از ترازو هاي اطفال روميزي عقربه اي هستند كه عقربه در روي وزن كودك ثابت مي ماند . بعد از متوقف شدن حركات كودك وزن را بخوانيد و يادداشت كنيد.
-هنگام خواندن وزن ،پاها يا قسمتهاي بدن طفل نبايد به زمين يا محل ديگري بخورد .
-در پوشاندن لباس كودك به مادر كمك كنيد .
– ترازو را براي استفاده بعدي آماده كنيد و در بين دو وزن كردن ميله مدرج را روي صفر قرار داده و ترازو را قفل كنيد .
– *طرز كار با ترازوي آويزان :
-ترازو را از ميله فلزي يا شاخه محكم درختي آويزان كنيد .
-از مادر خواهش كنيد لباسهاي كودك را تا حد امكان كم نمائيد .
-از مادر بخواهيد كودك را در محل توزين بگذارد و يا خود اين كار را انجام دهيد .
– كودك را در حاليكه در شلوارك است از قلاب مخصوص آويزان كنيد .
– وزن را بخوانيد و يادداشت نمائيد .
طرز كار با ترازوي كفي يا عقربه اي :
-ترازو در محل صافي قرار گرفته باشد .
-عقربه روي نقطه مربوط به صفر باشد.
-كاغذ و يا پارچه تميزي را روي آن قرار دهيد .
-كفش كودك را در آوريد .
-موقع خواندن وزن كودك بطور مستقيم نگاه كنيد تا وزن را درست بخوانيد و سپس يادداشت كنيد .
*توجه :
وزن طبيعي نوزاد بين ۲۵۰۰ تا ۴۵۰۰ گرم است و معمو لاّ در هفته اول كمي از وزن نوزاد كاسته ميشود زيرا شير كافي نمي خورد و از طرفي ادرار و مدفوع مي كند و چنانچه نوزاد شير كافي بخورد تا روز دهم به وزن زمان تولد خود ميرسد و بعد از آن مرتباّبه وزنش اضافه مي شود . بطوريكه در ۶ ماهگي به دو برابر وزن زمان تولد و در يكسالگي به ۳ برابر و در ۲ سالگي به ۴ برابر وزن زمان تولد خود ميرسد .
**نحوه اندازه گيري قد در كودكان :
در هر بار مراقبت از زمان تولد تا ۶ سالگي بايد قد كودك را اندازه گيري نمائيد . اندازه گيري قد كودكان را در حالت خوابيده يا در حال ايستاده ميتوانيد انجام دهيد .
الف- روش اندازه گيري قد در حال خوابيده :
-از مادر كودك بخواهيد كلاه يا روسري كودك را باز كند و پتوي كودك را در آورد بطوريكه سر وكف پاي كودك آزاد و مشخص باشد .
-طفل را در روي ميز قد سنج بخوابانيد بطوريكه سر طفل را با احتياط به قطعه چوبي كه روي صفر خط كش بطور عمود نصب شده است تكيه دهيد .
-قسمت متحرك خط كش را حركت دهيد بطوريكه با كف پاي طفل تماس پيدا كند .
-قد كودك را بخوا نيد و يادداشت كنيد .
اگر ميز قد سنج در اختيار نداريد مي توانيد متر پارچه اي را روي ميز معمولي كه در كنار ديوار و محل مطمئني قرار داده شده بچسبانيد. بعد يك صفحه صاف را در قسمت بالاي سر كودك و عمود بر قسمت بالاي ميز و مقابل عدد صفر قرار دهيد و بعد از ثابت نگهداشتن كودك عددي را كه پاشنه پاي كودك در مقابل آن قرار گرفته است بخوانيد.
ب-روش اندازه گيري قد در حال ايستاده :
در كودكان زير ۶ سال اندازه گيري قد در حالت خوابيده دقيق تر است ، اما در كودكاني كه به راحتي و بدون كمك مي ايستند مي توان در حال ايستاده قد را اندازه گير ي كرد.
اندازه گيري قد در اين روش در حالي انجام مي پذيرد كه كودك ايستاده و پاشنه هاي پا و سرين و قسمت فوقاني پشت وناحيه پس سري وي به ديوار و پاشنه ها بهم چسبيده و بازو ها بطور طبيعي در كنار بدن آويزان باشند ، در اين حال مي توانيد از متري كه به ديوار چسبانده شده استفاده كنيد و يا با متر پارچه اي از فرق سر تا كف پاي كودك را اندازه بگيريد .
اندازه طبيعي قد در نوزادان ۵۵-۴۴ سانتيمتر است و در پايان يكسالگي حدود ۲۵ سانتيمتر به قد طفل اضافه مي شود و در سال دوم ۱۲ سانتيمتر و در سال سوم ۸-۶ سانتيمتر به قد كودك اضافه ميشود .
**نحوه اندازه گيري دور سر :
به منظور بررسي رشد طبيعي دور سر لازم است كه تا پايان ۲ سالگي بطور مرتب در مراقبتها دور سر كودك اندازه گيري شود .
براي اندازه گيري دور سر كودك مي توانيد از متر پارچه اي استفاده نمائيد بهتر است براي اندازه گيري دور سر طفل در حالت خوابيده به پشت باشد سپس مراحل زير را انجام دهيد :
-از مادر بخواهيد كلاه يا روسري كودك را در آورد .
– دور سر كودك را بر جسته ترين نقطه پشت سر تا بر جسته ترين نقطه روي پيشاني اندازه بگيريد ، بطوريكه متر در قسمت جلو روي برآمدگي ابرو ها قرار گيرد . اندازه بدست آمده را بخوانيد و يادداشت نمائيد .
اندازه طبيعي دور سر در موقع تولد ۳۷-۳۵ سانتيمتر است در موقع معاينه نوزاد اگر اندازه دور سر بيش از حد معمول و يا كوچكتراز حد طبيعي بود ارجاع به پزشك لازم است .
تا پايان ۳ ماهگي هر ماه ۲ سانتيمتر و از ۴ ماهگي تا پايان ۶ ماهگي هر ماه ۱ سانتيمتر و از ۷ ماهگي تا پايان يكسالگي هر ماه نيم سانتيمتر به دور سر كودك اضافه ميشود .
هر بار كه كودك را مراقبت مي كنيد به افزايش دور او توجه كنيد و در صورت اضافه شدن اندازه دور سر يا افزايش غير طبيعي كودك را ارجاع فوري دهيد .
***سير تكامل فيزيكي كودك :
**بدو تولد :
-قادر به مكيدن و بلعيدن مي باشد .
**يك ماهگي :
-تعقيب نور
– عطسه و سرفه مي كند .
– ادرار و مدفوع مي كند .
**دو ماهگي :
-لبخند زدن
– از خود صدا در آوردن
**سه ماهگي :
-وقتي او را روي شكم مي گذاريد مي تواند سرش را نگه دارد .
-تعقيب دستهاي شما با چشم خود .
-باز و بسته كردن دستهايش
**چهار ماهگي :
-در پاسخ به خنده ديگران مي خندد .
-با چشمها شيء متحرك را تعقيب مي كند .
-دستها را بر روي سينه بهم مي رساند .
-سر خود را به طرف صداها مي چر خاند .
-دستش را براي گرفتن اشياء دراز مي كند .
**شش ماهگي :
-شناخت مادر
-اشياء را در دست خود نگه مي دارد .
-ملاج خلفي بسته مي شود .
**۸ ماهگي :
-بررسي دستها واشيائي كه در دست او قرار داده مي شود .
-زمزمه ميكند و يا با صداي بلند مي خندد .
-گرفتن اشياء
-بدون كمك مي نشيند.
**۹ماهگي :
-بين ۱ تا ۳ دندان دارد .
-دادن اشياءاز يك دست به دست ديگر
-مي خزد .
**۱۲ماهگي:
-چهار دست و پا راه رفتن
-مي ايستد.
-سعي ميكند راه برود .
-در آمدن تمام دندانهاي پيشين فك بالا .
**۱۲تا ۱۸ ماهگي :
-به خوبي راه مي رود .
-اداي چند كلمه ساده
**۱۸تا ۲۴ ماهگي :
-به خوبي راه رفته و حتي مي دود .
-شروع به صحبت كردن نموده است .
-بسته شدن ملاج قدامي كودك
**۲تا ۴ سالگي :
-به ازاي هر سال ۷ تا ۸ سانتيمتر به قد كودك اضافه شده است .
-ادرار و مدفوع خود را خبر مي كند .
-به خوبي حرف مي زند .
-در بازي با همسالان شركت مي كند .
-نام خود را بطور كامل بيان مي كند .
**۴تا۶ سالگي:
-قدش به ۱۱۰ سانتيمتر رسيده است .
-كنترل ادرار و مدفوع را دارد.
– علاقه به يادگيري
– شناخت چند رنگ اوليه
– برقراري تماس چشمي در زمان صحبت كردن
– ***منحني رشد :
رشد هر كودك در مقابل عوارضي مثل بيماري و تغذيه بسيار حساس است . حساس ترين معيار رشد نيز وزن است با اندازه گيري وزن وپايش رشد هر كودك مي توان سوء تغذيه و يا بيماريها را قبل از آنكه نشانه ها ي آن آشكار شود و يا عوارض بعدي روي سلامت كودك بگذارد كشف نمود .
در هر بار مراقبت كه كودك را وزن مي كنيد بايد وزن او را روي يك منحني بنام منحني رشد رسم كنيد .
منحني رشد هر كودك وسيله اي براي پايش رشد و سلامت كودك و پي بردن به وضعيت تغذيه او و آگاه شدن از بيماريها است .
منحني رشد براي سالهاي اول تا ششم زندگي كودك استفاده مي شود و از محور هاي افقي و عمودي تشكيل شده است .
محور افقي نشان دهنده سن و محور عمودي بيانگر وزن كودك است . محور افقي به ۶ قسمت مجزا تقسيم شده وهر قسمت براي يكسال از زندگي كودك در نظر گرفته شده وهر قسمت به ۱۲ ماه تقسيم شده است . براي استفاده صحيح از منحني رشد شرط اساسي و اوليه وزن كردن صحيح و دوره اي كودك است و توزين صحيح به وجود ترازوئي دقيق و سالم وابسته است ،ترازو بايد قبل از توزين هر كودك به دقت تنظيم شود . دقت در خواندن ترازو نيز اهميت دارد .
كودكان بايد در سال اول زندگي هر ماه يكبار ،در سال دوم هر دو ماه يكبار ، در سال سوم هر سه ماه يكبار و در سالهاي بعد تا ۶ سالگي هر ۶ ماه يكبار وزن شوند . در شرايط مراقبت ويژه و يا بيماري كودك بايد در فواصل مراقبت روتين نيز وزن شود و نقطه وزن كودك در هر بار مراقبت در حضور مادر روي منحني رشد ثبت گردد.
در روي كارت رشد سه نمودار رسم شده است كه از پائين به بالا به ترتيب نماينده صدك سوم ،صدك پنجاهم و صدك نود و هفتم است . به طور طبيعي منحني رشد نيمي از كودكان يك جامعه در بالاي صدك پنجاهم و نيم ديگر در پائين آن قرار مي گيرد .
صدك سوم يعني از هر ۱۰۰ كودك ۳ كودك در زير آن قرار دارند .صدك نود و هفتم يعني از هر۱۰۰ كودك ۹۷ كودك زير آن و ۳ كودك بالاي آن قرار دارند .اين كودكان يا خيلي ريز يا خيلي درشت هستند فاصله صدك سوم تا صدك نود و هفتم را حدود تغيير پذير ي طبيعي مي نامند
**نحوه رسم منحني رشد :
پائين ستونهاي محور افقي محل نوشتن تاريخ تولد و تكرار آن در فواصل ماهانه است به طوريكه بايد در پائين خط عمودي صفر ( اولين خط عمودي سمت چپ )تاريخ تولد كودك به روز /ماه / سال نوشته شود و سپس در پائين خطوط عمودي بعدي تكرار شود .
چنانچه كودكي با وزن تولد ۳ كيلو گرم در ۲۷/۱۱/۸۴ متولد شده باشد ، وزن زمان تولد او بايستي در روي اولين خط عمودي سمت چپ منحني و روي عدد ۳ نقطه گذاري شود ، حال اگر اولين مراجعه كودك بعد از تولد در تاريخ ۸/۱/۸۵ ووزن او ۵/۴ كيلو گرم باشد نقطه وزن كودك بايد در مستطيل بين دو خط ۲۷/۱۲/۸۴ و ۲۷/۱/۸۵ (مستطيل دوم )قرار گيرد و چون اختلاف ۲۷/۱۲/۸۴ تا ۸/۱/۸۵ كمتر از ۱۵ روز است نقطه مزبور بايد در نيمه سمت چپ مستطيل گذاشته شود ، اگر اين اختلاف بيش از ۱۵ روز بود در نيمه راست قرار مي گرفت .
بنابر اين چنانچه كودك در نيمه اول ماه سن خود وزن شود نقطه در سمت چپ مستطيل مربوطه و اگر در نيمه دوم ماه سن خود وزن شد نقطه در سمت راست همان مستطيل ثبت ميشود .
براي تفسير منحني رشد كودك نقطه گذاري صحيح وزن كودك و اتصال اين نقطه به نقطه هاي قبلي اهميت دارد زيرا اتصال اين نقاط به يكديگر روند خطي رشد كودك را بدست مي دهد و تنها در اين حال است كه مقايسه آن با منحنيهاي سه گانه موجود روي كارت رشد ،تفسير منحني و توضيح دادن آن به مادر را ميسر ميكند .
از آنجا كه وقايع مهم زندگي كودك مثل مراحل مهم تكامل و نيز شروع غذاي تكميلي ، قطع شير مادر ، بيماريها و تولد فرزند بعدي مي تواند بر رشد او اثر گذارد ضرورت دارد كه اين حوادث به طور عمودي در ماه مربوط به سن كودك و در بالاي منحني رشد نوشته شود .
تفسير منحني رشد :
تمام اين فعاليتها براي كمك به تفسير منحني رشد و سپس اقدام لازم بر اساس اين تغيير است اگر فقط به رسم منحني اكتفا شود و به مادر در اين زمينه آموزش كافي داده نشود و كودك رها شود نه تنها هيچ كار مؤثري انجام نشده است بلكه در قبال سلامت فعلي و آتي كودك و جامعه مسوول و محكوم خواهيم بود.
**در تفسير منحني رشد بايد به چند نكته و اصل اساسي توجه داشت :
۱-توزين كودك بايد به طور صحيح و دوره اي انجام شود .
۲-وزن اندازه گيري شده به طور دقيق در منحني رشد ثبت شود .
۳-سير منحني رشد بيش از محل آن اهميت دارد .
۴-منحني رشد به درستي تفسير شود و اقدامات لازم انجام گيرد و توصيه ها وآموزشهاي لازم به مادر داده شود .
۵- هر كودك منحني رشد مخصوص به خود دارد و مهم اين است كه منحني رشد هميشه رو به بالا و موازي با سه خط سير كند .
*سير منحني رشد ممكن است به يكي از سه طريق زير باشد :
۱-سير صعودي : چنانچه منحني رشد كودك حركتي رو به بالا و به موازات يكي از منحني هاي سه گانه موجود بر كارت رشد داشت ، رشد مطلوب و پذيرفتني است ، البته اگر حركت منحني رو به بالا به نظر آيد ولي شيب لازم را نداشته باشد (به موازات منحنيهاي مرجع نباشد ) بهتر است كودك تحت مراقبت ويژه قرار گيرد .
۲- سير افقي : چنانچه منحني رشد كودك افقي باشد هشدار دهنده است و بايستي كودك را مراقبت ويژه نمود .
چنانچه سن كودك زير ۶ ماه است اقدامات زير را انجام دهيد :
در مورد تغذيه با شير مادر تاّ كيد نموده و مادر را در زمينه تغذيه شير خوارش راهنمائي كنيد ودر جهت حل مشكلات مربوط به شير دهي او را آموزش دهيد و ۱۵ روز بعد پيگيري كنيد در صورت بهبود يافتن وضعيت رشد كودك مجدداّ آموزشهاي لازم را به مادر بدهيد و اگر با وجود شير دهي موفق همچنان وزن كودك ثابت ماند و علائم ديگري مبني بر بيماري يا سوء تغذيه نداشت به پزشك ارجاع دهيد ولي چنانچه وزن كودك كاهش يافت و يا علائمي مبني بر بيماري يا سوءتغذيه داشت اورا ارجاع فوري دهيد .
چنانچه سن كودك بالاي ۶ ماه است اقدامات زير را انجام دهيد :
در مورد تغذيه با شير مادر و غذاي كمكي آموزشهاي لازم را به مادر بدهيد و مجدداّ ۱۵ روز بعد او را پيگيري كنيد و اگر وضعيت رشد كودك بهبود يافت در مورد ساير مسائل مورد نياز آموزشهاي لازم را به مادر بدهيد ولي چنانچه رشد كودك همچنان ثابت بود و يا كاهش داشت مطابق روش بالا اقدام نمائيد .
۳-سير نزولي : حركت رو به پائين منحني رشد كودك بسيار خطر ناك است در اين صورت كودك نياز به ارجاع فوري و كمكهاي فوري درماني و تغذيه اي دارد.
***كودكان نيازمند مراقبت ويژه :
۱-كودكاني با وزن تولد كمتر از ۲۵۰۰ گرم
۲-كودكاني كه در فاصله دو توزين منحني رشدشان موازي با منحنيهاي مرجع نباشد و مرتباّ از آن فاصله گيرد .
۳-كودكاني كه منحني رشد افقي يا نزولي دارند .
۴-تولد در فاصله كمتر از ۲ سال از تولد قبلي
۵-دو قلو يا چند قلو
۶-كودك داراي نوعي ناتواني (مثل عقب ماندگي ذهني ،بيماري قلبي ،شكاف كام و…)
۷-قطع شير مادر تا قبل از ۶ ماهگي و تغذيه با شير مصنوعي
۸-تاّ خير در تغذيه تكميلي
توجه داشته باشيد در مراقبت ويژه بايد فواصل مراقبت روتين را به نصف تقليل داد ،اين امر در كودكان ، در سال اول زندگي از اهميت ويژه برخور دار است و زمان مراجعات به ۱۵ روز يكبار در ماه مي رسد .
***نشانه هاي تاّ خير رشد در سنين مختلف :
قبل از ۶ ماهگي : اضافه نشدن وزن (حداقل ۵۰۰ گرم در ماه )كه بيشتر به علت محروم شدن كودك از شير مادر رخ مي دهد .توصيه هاي زير مفيد است :
-تغذيه انحصاري با شير مادر
-مكيدن پستان در وضعيت صحيح و بطور مكرردر شبانه روز و به مدت نا محدود
-درمان فوري عفونتها
از ۶ تا ۱۲ ماهگي : وزن نگرفتن براي ۲ ماه كه به دليل ناكافي يا حجيم بودن غذاي كمكي و عفونتهاي شديد و مكرر رخ مي دهد . توصيه ها:
-تداوم تغذيه با شير مادر در شبانه روز
-دادن غذاي كمكي بر اساس سن كودك بطور صحيح
-پيشگيري از عفونتهاي مكرر و در مان آن
پس از يك سالگي:وزن نگرفتن براي ۳ماه كه بيشتر به علت غذاي ناكافي و عفونتهاي شديد ومكرر رخ مي دهد .توصيه ها :
-تداوم تغذيه با شير مادر تا ۲ سالگي و بيشتر
-دادن غذاي بيشتر به كودك از سفره خانواده به شرح زير :
(۱) دادن حداقل ۵ وعده غذا در روز
(۲) بيشتر كردن مقدار غذا در هر وعده
(۳) دادن يك وعده غذاي اضافي هنگام بيماري و اضافه كردن كمي روغن به غذاي او
-پيشگيري از عفونتهاي مكرر و در صورت ابتلا ، درمان سريع بيماري كودك
***اقدامات لازم در جهت بهبود رشد كودكان :
**شيوه هاي مقوي و مغذي كردن غذاي كودك :
منظور از مقوي كردن ، اضافه كردن برخي از مواد غذائي به غذاي كودك است تا بتوان به ويژه در زماني كه كودك دچار تاّ خير رشد شده است انرژي مورد نياز كودك را تاّ مين كند .
*اضافه كردن موادي مانند روغن يا كره به غذاي كودك باعث :
-افزايش انرژي موجود در غذا
-نرمي غذا و بلع راحت آن
-رساندن ويتامينهاي محلول در چربي به كودك ميشود .
منظور از مغذي كردن غذاي كودك ، اضافه كردن موادي كه علاوه بر انرژي ، پروتئين ، ويتامين و املاح آن را تاّ مين نمايد بدين منظور توصيه مي شود :
-حتي الا مكان مقداري گوشت به غذاي كودك اضافه كنيد .
-اضافه كردن نخود ،لوبيا و عدس كه كاملا پخته و له شده باشد
-افزودن تخم مرغ به غذاي كودك نيز ميتواند پروتئين غذاي كودك را بيشتر كند .
-استفاده از سبزيجات برگ سبز و نارنجي رنگ براي تهيه غذاي كودك
-استفاده از آرد غلات جوانه زده براي طبخ سوپ
-اضافه كردن عصاره استخوان قلم گوسفند يا گاو به غذاي كودك
***تغذيه با شير مادر :
مزاياي تغذيه با شير مادر :
(۱) بهترين و كاملترين غذا براي تمام شير خوران
(۲) استريل بودن
(۳) محافظت كودك در برابر بيماريها
(۴) آماده و قابل دسترس
(۵) رايگان
(۶) ايجاد پيوند عاطفي ميان مادر و كودك
(۷) كمك به فاصله گذاري بين تولد ها
**چگونگي تغذيه با شير مادر :
بهترين زمان براي شروع تغذيه ۱ تا ۲ ساعت بعد از زايمان است . شير اوليه آغوز نام دارد و غليظ و زرد رنگ بوده و مقدار پروتئين و چربي و برخي مواد غذائي آن بيشتر از شيري است كه بعد از آن توليد ميشودو باعث بالا رفتن ايمني كودك در مقابل بيماريها مي شود .
**نحوه صحيح شير دهي :
در موقع شير دادن كودك بايد روبروي مادر و صورتش نزديك پستان مادر قرار گيرد وچانه او به پستان چسبيده و مادر پستان را طوري بگيرد كه انگشت شست در بالا و ۴ انگشت ديگر در زير پستان قرار گيرد بطوريكه نوك پستان و هاله اطراف براحتي در دهان شير خوار قرار گيرد و مواظب باشد تا سوراخهاي بيني كودك مسدود نگردد.
**نشانه هاي وضعيت درست شير خوردن :
-بدن كودك روبروي مادر ودر تماس نزديك با بدن اوست .
-سر كودك بطور مستقيم و در امتداد بدن اوست .
– صورت شير خوار روبروي پستان مادر قرار دارد .
– چانه كودك به پستان چسبيده است .
– لب پائيني به طرف خارج بر گشته است .
– قسمت بيشتري از هاله پستان در بالاي لب بالا و قسمت بسيار كمي از هاله زير لب پائيني ديده مي شود .
– مكيدنها كند و عميق است .
– صداي قورت دادن شير به خوبي شنيده مي شود .
– كودك وقتي احساس مي كند كه سير شده است خودش پستان را رها مي كند و نوك پستان در اين حالت كشيده تر و بلد تر از معمول است .
– مادر هيچ گونه دردي در هنگام شير دادن احساس نمي كند .
– **نشانه هاي وضعيت نادرست شير خوردن :
-بدن كودك چرخيده است و روبروي بدن مادر و در تماس نزديك با بدن او نيست .
-سر كودك چرخيده و يا به جلو خم شده است .
-چانه كودك از پستان دور است .
– دهان كودك بسته است .
– لبها به طرف جلو متوجه شده اند .
– قسمت زيادي از هاله بالا و پائين پستان خصوصاّ در زير لب پائيني ديده مي شود .
– مكبدنها سطحي وتند است .
– صداي قورت دادن شير شنيده نمي شود ، بلكه صداي ملچ ملچ به گوش مي رسد .
– كودك به دليل نخوردن شير كافي گريه مي كند و دفعه بعد ممكن است از گرفتن پستان خودداري كند .
– وقتي پستان را رها مي كند نوك پستان صاف است و ممكن است خطي در سر تا سر آن ديده شود
– مادر هنگام شير دادن احساس درد مي كند .
– **نكات مهم در شير دهي :
(۱)در هفته هاي اول شيردهي بايد از هر دو پستان به شير خوار شير داد تا سبب تحريك توليد شير شود ، در هفته هاي بعد بر حسب ميل و نياز شير خوار مي توان از يك يا هر دو پستان به تناوب استفاده كرد .
(۲)شاخص ناكافي بودن شير مادر در ماههاي اول بعد از تولد افزايش وزن كمتر از ۵۰۰ گرم در ماه است و منحني رشد بهتر از هر چيز ديگري وضع تغذيه وكافي بودن شير را نشان مي دهد و نيز كمتر از ۶ كهنه تر در ۲۴ ساعت نمايانگر كافي نبودن شير مادر مي باشد .
(۳)در زمان حاملگي در ماههاي اول قطع شير دهي ضروري نيست و هيچ خطري براي جنين ندارد ، اما بايد توجه داشت كه مادر حامله اي كه شير هم ميدهد به غذاي اضافي نياز دارد .حاملگي مجدد براي مادري كه شير مي دهد اصلاّ خوب نيست و علاوه بر عوارض جسمي براي مادر وكودك باعث مي شود مادر نتواند شير خوار خود را به صورت كافي شير دهد .
(۴)تغذيه شير خوار در شب باعث پيشگيري از بارداري مي شود .
(۵)كودك بايستي تا پايان ۲ سالگي با شير مادر تغذيه شود .
(۶)قطع شير مادر بايستي به صورت تدريجي صورت گرفته و به غذاي كودك بيشتر توجه شود .
***مشكلات شير دهي وراه حل آنها:
۱-نوك پستان صاف يا فرو رفته :
در اين مادران بايد اطمينان حاصل كرد كه وضعيت شير خوردن كودك درست است ،سعي شود كه شير خوار مقدار كافي از نوك پستان و هاله اطراف آن را در دهان دارد ،تحريك نوك پستان قبل از شروع شير دهي باعث برجسته شدن نوك آن مي شود و با مكيدن توسط كودك بزرگتر مي شود ،در صورت عدم موفقيت مادر براي چند وعده يا چند روزشير را بدوشد و آنرا با فنجان يا قاشق به شير خوار بدهد وقتي شير خوار بزرگتر شد پستان گرفتن برايش آسانتر خواهد بود .
۲-نوك پستان دراز :
در اين حالت شير خوار فقط نوك پستان را مي مكد و به ذخاير اصلي شير كه زير هاله قهوه اي رنگ قرار دارند فشار وارد نمي شود ، به مادراني كه اين مشكل را دارند بايد كمك كرد تا شير خوار مقدار كافي از هاله قهوه اي رنگ را در دهانش بگيرد .
۳-احتقان پستان :
در احتقان پستانها متورم و درد ناك مي شوند و رگهاي سطحي آن پيدا و آبي رنگ هستند ، پستانها پر هستند مقداري از آن بعلت شير و مقداري به دليل افزايش مايع لنف و خون است .
علت آن توليد شير زياد و خصوصاّ بلافاصله پس از زايمان ،پر شدن پستانها و سينه نگذاشتن طفل
*درمان احتقان :
-شير خوار را بطور مكرر به سينه بگذارد .
-بهترين كار خارج كردن شير از پستان از طريق مكيدن شير خوار و يا دوشيدن با دست است .
-اگر شير خوار نوك پستان و هاله آن را به سختي به دهان مي گذارد ابتدا مقداري از شير ،دوشيده شده تا شير خوار نوك پستان را به راحتي به دهان بگذارد .
-بعد از تغذيه شير خوار چند تكه يخ را در درون يك دستمال تميز قرار دهد و يا با استفاده از پارچه تميزي كه در آب خيلي سرد خيس شده باشد كمپرس آب سرد انجام دهد كه اين امر به كاهش ورم پستان كمك مي كند .
۴-زخم و شقاق پستان :
در بيشتر موارد وضعيت نادرست مكيدن ،شستشوي زياد پستان با صابون و خشك كردن آن با حوله كثيف ،برفك ،كرمهاو محلولها مي تواند باعث زخم نوك پستان گردد .درمان آن ،گذاشتن يك قطره شير روي پستان و خشك شدن آن در معرض هوا ونور خورشيد ،درمان برفك دهان نوزاد ،طولاني
بودن زمان مكيدن شير خوار تا تخليه كامل پستان ،و مهمتر از همه اصلاح وضعيت شير دهي ميباشد .
۵-تورم پستان همراه با درد وتب :
زماني كه احتقان پستان به سرعت درمان نشود ،شير در پستان كامل تخليه نگردد ،ميكروب از راه زخم نوك پستان وارد شده و ايجاد ماستيت ميكند كه باعث دردناك شدن فوق العاده ،تورم ،قرمزي وگرمي پستان و داشتن تب مي شود .جهت درمان اين مادران به پزشك ارجاع داده و موارد زير را به مادر آموزش دهيد :
-مهمترين درمان خارج كردن شير از پستان
-شير خوار بطور مكرر تغذيه شود چون عفونت خارج از مجراي شير است ووارد بدن طفل نمي شود .
-شروع تغذيه از پستان سالم باشد و سپس از پستان مبتلا ادامه يابد .
-در صورت عدم تمايل مادر مي توان شير را دوشيد .
-استفاده از حوله گرم قبل از شير دهي و كمپرس سرد بعد از شير دهي
۶-آبسه پستان :
جمع شدن چرك در قسمتي از پستان را گويند كه پستان متورم و درد ناك بوده و موقع لمس پر از مايع به نظر مي رسد . علت آن عدم درمان ماستيت ميباشد .
درمان :ارجاع به پزشك و دادن آموزش كليه موارد مربوط به ماستيت ،در صورت سرباز كردن آبسه به مدت ۲ تا ۳ روز شير آن دوشيده و دور ريخته شود .
***تغذيه تكميلي :
شير مادر تا پايان ۶ ماهگي به تنهائي و بدون اضافه كردن هر نوع غذاي كمكي براي رشد طبيعي شير خوار كافي است . بعد از ۶ ماهگي علاوه بر شير ، بايد غذاهاي نيمه جامد را نيز براي او شروع كرد .مناسبترين غذا ها :
-در حجم كم انرژي زياد داشته ( مانند چربيها ، شكر ، غلات )
-نرم بوده و به آساني هضم شوند.
-تازه و بدون آلودگي بوده و پاكيزه و بهداشتي تهيه شوند .
-در دسترس ، ارزان و از منابع غذائي محلي قابل تهيه باشند .
**سن شروع غذاهاي كمكي :
هفته اول ماه هفتم تولد كودك ، اما در صورت رشد نا مناسب مي توان زودتر شروع كرد .
توصيه هاي كلي :
-مواد غذائي را چه از نظر مقدار و چه از نظر نوع ، كم كم به رژيم غذائي شير خوار اضافه كنيد
– از يك نوع غذاي ساده شروع كنيد وكم كم مخلوطي از چند نوع غذا به او بدهيد .
– از مقدار كم (يك قاشق مربا خوري )در هر وعده شروع ودر وعده هاي بعد آن را زياد كنيد .
– بين اضافه كردن مواد غذائي مختلف حدود ۵ تا ۷ روز فاصله بگذاريد .
– اولين غذائي را كه مي خواهيد به كودك بدهيد ، كمي غليظتر از شير تهيه كنيد و سپس كم كم غذاهاي نيمه جامد وجامد بدهيد .
– غذا را با قاشق و مواد غذائي را با آبكي را با ليوان به شير خوار بدهيد .
– هنگام دادن غذاهاي نيمه جامد و جامد ، شير خوار را در وضعيت نشسته قرار دهيد .
– غذاي شير خوار را به مقدار كم و براي يك وعده تهيه كنيد .
– در صورت باقي ماندن غذا ، مي توانيد آن را به مدت ۲۴ ساعت در يخچال نگهداري كنيد ، در غير اين صورت آنرا در فريزر بگذاريد .
– غذاي نگهداري شده را فقط به مقدار مصرف يك وعده كاملاّ داغ كنيد و پس از خنك كردن به كودك بدهيد .
– **ترتيب دادن غذاي كمكي به كودك :
– هفته اول : فرني آرد برنج
– هفته دوم : فرني آرد برنج ، شير برنج و يا حريره بادام
– هفته سوم : پوره سبزيها (سيب زميني ،هويج ، نخود فرنگي )
– هفته چهارم: سوپ گوشت و سبزي
– هفته پنجم : زرده تخم مرغ آب پز سفت شده
– هفته ششم : سوپ داراي جوانه غلات و يا حبوبات
– هفته هفتم : آب ميوه
– از ماه نهم تا دوازدهم ميتوان فرني ، حريره بادام ، زرده تخم مرغ ، سوپ گوشت همراه با
سبزي ها . غلات و حبو بات ،ماست ،كته نرم همراه با آب گوشت و غيره به كودك داد.
*نكات لازم :
(۱) بعد از شروع غذاي كمكي ، به كودك آب سالم و بهداشتي بدهيد .
(۲)قبل از يك سالگي ،تا آنجا كه ممكن باشد ، شكر ، نمك و ادويه به غذاي كودك اضافه نكنيد .
(۳)به غذاي كودكان كم وزن ۱ تا ۲ قاشق مربا خوري روغن نباتي يا كره اضافه كنيد .
(۴)توصيه مي شود آب مركبات ، آخرين آب ميوه اي باشد كه به كودك مي دهيد .
(۵)از روز ۱۵ تولد مي توانيد قطره آ-د يا مولتي ويتامين (۲۵ قطره )و همزمان با شروع تغذيه تكميلي قطره آهن (۱۵قطره )به ترتيب زير بدهيد :
-براي كليه شير خواراني كه با وزن طبيعي متولد مي شوند از پايان ۶ ماهگي و يا همزمان با شروع تغذيه كمكي تا پايان ۲ سالگي داده شود .
-براي كليه شير خوراني كه با وزن كمتر از ۲۵۰۰ گرم متولد مي شوند از هر زمان كه وزن آنها به دو برابر وزن تولدشان رسيد تا پايان ۲ سالگي داده شود .
-قطره آهن را بين دو وعده شير مادر ودر عقب دهان كودك چكانده وسپس مقداري آب به او بدهند تا از تيره شدن رنگ دندانها جلوگيري شود .
– دادن مواد غذائي حاوي ويتامين ث مانندميوه ها و آب ميوه به ويژه مركبات موجب افزايش جذب آهن مي شوند .
(۶)قبل از يكسالگي از دادن اسفناج ، عسل و سفيده تخم مرغ خودداري كنيد .
(۷)هرگز به زور به كودك غذا ندهيد .
***تغذيه كودك ۱تا ۵ سال :
شير خواران از يك سالگي به بعد ،علاوه بر غذاهائي كه خوردنشان را در سال اول زندگي ياد
گرفته اند بايد از غذاي سفره خانواده نيز استفاده كنند .اين كودكان رشد سريع دارند و مقاومت كافي در مقابل بسياري از بيماريها را هم ندارند و دندانهايشان نيز كامل نشده است . بنابر اين بايد در غذا دادن به آنها ،دو شرط اساسي زير را رعايت كرد :
-غذاهايشان كم حجم ،پر انرژي و زود هضم باشد .
-به دفعات زياد در اختيار آنان قرار داده شود .
***تغذيه كودك ۱ تا ۲ سال :
-علاوه بر استفاده از شير مادر ، ۵ تا ۶ بار در شبانه روز به او غذا بدهيد .
-غلاتي كه كودك قدرت جويدن آنها را دارد مانند برنج به صورت كته هاي مختلف مخلوط با سبزيها
حبوبات و گوشتهاي نرم به او بدهيد .
-اگر كودك هر روز از سبزيهاي تازه استفاده مي كند ، لازم نيست كه هر روز ميوه هم بخورد .
-اگر كودك مبتلا به يبوست است در تهيه سوپ او ،علاوه بر سبزيها از برگه هلو ،زرد آلو و آلو به مقدار كم استفاده كنيد .
-غذاي كودك را تميز و كاملاّ پخته تهيه كنيد و پس از خنك كردن به او بدهيد .
-باقيمانده غذا را در يخچال و يا فريزر نگهداري كنيد.
-به غذاي كودك كمي روغن مايع يا كره اضافه كنيد .
-فلفل ،ادويه وچاشنيهاي تند را به غذاي كودك اضافه نكنيد .
***تغذيه كودك ۳ تا ۵ سال :
-مهمترين وعده غذاي كودك ، صبحانه اوست لذا بايد به صبحانه كودك توجه كرد .
-با منتظر گذاشتن كودك براي صرف شام با ساير اعضاي خانواده ،امكان دارد كودك به خواب رود ،بنابر اين شام كودك را در ساعتهاي آخر روز وقبل از شام خانواده به او بدهيد .
-در حين غذا خوردن نمي توان از كودك انتظار داشت كه حتماّ بدون حركت بنشيند ، لذا بهتر است به كودكان اجازه دهيد در حين غذا خوردن از جا بلند شود و بعد از كمي حركت و بازي به غذا خوردن خود ادامه دهد .
-بهتر است غذا خوردن كودك ،زمان و محل معيني داشته باشد و براي غذا دادن به كودك از ظرف جداگانه اي استفاده شود تا معلوم شود كه كودك چه مقدار از غذاي خود را خورده است .
-كودك را مجبور به غذا خوردن نكنيد بلكه در هر وعده اصلي غذا ، مقدار غذائي كه مناسب او است در برابرش بگذاريد . اگر كودك خودداري كرد ،بدون تعريف كردن از غذا يا اصرار به كودك ، آ نرا بر داريد و تا وعده بعدي چيزي به او ندهيد ،بتدريج كودك به خوردن غذا تمايل پيدا مي كند .
